سنگ گچ یک ماده معدنی نرم است که در اثر فشرده شدن کلسیم سولفات دو هیدرات حاصل می آید. سنگ گچ در انواع گوناگون و به وفور در پوسته زمین یافت می شود که هر یک دارای کاربرد متفاوتی هستند. ذخایر آن که دارای کیفیت های مختلفی می باشند در تمامی نقاط ایران به خصوص در کویر مرکزی و اطراف شهرهایی چون مشهد، اذربایجان، جاجرود و تهران یافت می شوند.
سالیانه حدود شانزده تا هفده میلیون تن از این سنگ استخراج می شود. هم چنین برای مواردی مانند صنایع پزشکی، ساختمانی، تولید سیمان، محصولات غذایی و بهداشتی و… استفاده می شود. در این مقاله قصد داریم در ابتدا در مورد ساختار، انواع و ویژگی های آن توضیح دهیم.
سنگ گچ چیست؟
سنگ گچ یا جیپسم (Gypsum) با فرمول شیمیایی CaSO4.2H2O متشکل از 79.1 سولفات کلسیم و 20.9 درصد آب می باشد. از نظر حجمی، نزدیک به پنجاه درصد ساختار معدنی این ماده را آب تشکیل می دهد. این آب کاملا خشک و تحت عنوان آب تبلور شناخته می شود. این آب تا زمانی که در معرض حرارت بالای 212 درجه فارنهایت قرار نگیرد دستخوش تغییر نخواهد شد. اما در درجات بالاتراز آن به بخار تبدیل می شود.
این سنگ به وفور در پوسته زمین و در انواع گوناگونی یافت می شود و طبق عمق انباشت آن به صورت عمقی یا سطحی مورد بهره برداری قرار می گیرد. اما با وجود این همه فراوانی و تنوع باز هم همه آنها در گچ پزی کاربردی ندارند.
سنگ گچ چگونه تشکیل می شود؟
معادن آن میلیون ها سال پیش در اثر تبخیر شدن دریاچه های آب شور و آب مرداب ها تشکیل شده اند. این امر باعث شده آب دریاچه ها با گذشت زمان بسیار شور شود. در نتیجه با حل شدن نمک های رسوب شده با ترکیبات شیمیایی، مواد معدنی و گیاهان پوسیده، کانی های غیر فلزی متفاوتی از جمله سنگ گچ به وجود آید.
روش تشخیص سنگ گچ
شاید تصور شود که می توان این سنگ را از روی ظاهر آن که کاملا سفید است تشخیص داد. اما زمانی که با ناخالصی هایی مانند دولومیت، رس، آهک و به ندرت بیتومن و کوارتز همراه باشد ممکن است به رنگ های مختلفی از جمله قهوه ای، خاکستری یا حتی صورتی دیده شود.
بنابراین، برای شناسایی آن از روش انحلال در مواد شیمیایی دیگر استفاده می شود. هم چنین قابلیت انحلال بسیار کمی در آب دارد و در اسید سولفوریک نیز حل نمی شود. اما از آنجایی که انحلال پذیری آن در اسید کلریدریک غلیظ بسیار بالا است می توان از این مواد شیمیایی برای شناسایی و تشخیص آن استفاده کرد.
خلوص سنگ گچ
میزان خلوص این سنگ بر اساس درصد کانی محاسبه می شود. در موارد صنعتی حداقل خلوص مورد نیاز آن حدود هفتاد درصد می باشد. برای موارد استفاده بازرگانی و تجارتی این خلوص، 75 تا 90 درصد است. به طور کلی هر سنگی که خلوص بیشتری داشته باشد از ارزش بالاتری برخوردار می باشد.
ناخالصی های موجود در آن عمدتا عبارتند از:
- کربنات کلسیم
- رس ها
- شیل ها
انواع سنگ گچ
فرآورده های گچی به طور کلی از سه دسته زیر تقسیم می شوند:
– سنگ های بلورین گچ
سنگ های بلورین گچ از رنگ شفاف و در مواردی بی رنگ تشکیل شده است. هم چنین نوع ترکیبات خام آن نیز از مقاومت بالایی برخوردار می باشد. در واقع این نوع سنگ هاهمان سولفات کلسیم آبدار است که با نوع خاکی آن متفاوت است. برای پختن این سنگ به حرارت بالاتری نیاز بوده و باید جهت آماده سازی آن را آسیاب کرد.
سنگ گچ بلوری در ساختمان ها به صورت انواع مختلف مثل اسکلت سازی، انواع طاق ها، پوشش قوس ها، کارهای تزئینی و گچ بری ها و نیز تهیه فرآورده هایی مثل تیغه های گچی و سنگ مصنوعی کاربرد دارد. یکی از زیرمجموعه های این سنگ، گچ مرمری می باشد. از این سنگ برای ساخت لوح ها و کفپوش ها در ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد. در سفید کاری و اندود روی کار، ابتدا گچ آماده و سپس گچ کشته مصرف می شود. مقاومت این گچ بسیار بالا بوده و در مواردی تا 60 کیلوگرم بر هر سانتی متر مربع می رسد.
– سنگ های غیر بلوری
سنگ گچ غیر بلوری، فراوان ترین نوع سنگ گچ در طبیعت است. از آن به عنوان ماده اولیه کارخانه های تولید کننده گچ مورد استفاده قرار می گیرد.
– سنگ گچ خاکی
سنگ گچ خاکی که تحت عنوان گچ کلوخی نیز شناخته می شود ترکیبی از خاک رس و گچ های پودری می باشد. به دلیل وجود اکسید آهن، رنگ آن، زرد بوده و در برخی از نواحی ایران مخصوصا خراسان به وفور یافت می شود. این گچ که از ناخالصی هایی مانند شن ریزه خاک رس تشکیل شده است به صورت تکه های متوسط و قابل حمل از زمین جدا شده و در کوره با حرارت پایین 120 تا 140 درجه می پزد.
زمانی که گچ پخت آن را کوبیده و سرند می کنند. از آنجا که گیرایی این محصول به کُندی انجام می شود برای پوشش قوس ها، طاق ها و نیز در سفیدکاری به صورت دستی مناسب است. نوع مرغوب این گچ اصطلاحا از روغن تشکیل شده اما نوع نامرغوب زبر می باشد.
– سنگ گچ سر نیزه ای
سنگ گچ سر نیزه ای با نام متورق یا ابریشم گچ نیز مشهور است. برای انواع قالب بندی ها جهت طاق، انواع پوشش ها و … از این سنگ استفاده می شود. هم چنین در کارهای بنایی، مجسمه سازی، بتن مصنوعی یا گچی و دندان سازی نیز از آن استفاده می شود.
یکی دیگر از انواع آن، رُخام گچی یا آلاباستر است که بسیار شبیه به سنگ مرمر بوده و متراکم، بی رنگ و چرب مانند می باشد. اما تفاوت آن با سنگ مرمر این است که نمی توان آن را تراش داد اما در آلاباستر چنین نبوده و به آسانی قابل تراش دادن است. از این کانی همچنین در تهیه وسایل زینتی مثل مجسمه یا قاب عکس نیز استفاده می کنند.
مراحل تولید گچ ساختمانی از سنگ گچ
سنگ گچ ماده اولیه مورد نیاز برای واحدهای صنعتی تولید کننده گچ بوده و مراحل تولید آن به شرح زیر می باشد:
– دپو سنگ گچ و آماده سازی آن
سنگ گچ پس از اینکه توسط واحد کنترل کیفید تأیید شد وارد دپوی کارخانه می شود. تولید گچ در این مرحله با پروسه خردایش سنگ آغاز می شود و با آسیاب چکشی خرد شده و در نهایت سرند می شود. این کار به منظور ایجاد دانه بندی مناسب انجام می شود. پس از آن قطعات خرد شده بر اساس اندازه به سمت کوره هدایت می شوند.
– مرحله پخت
مرحله پخت گچ توسط کوره انجام می شود. چنانچه کارخانه ای از دو کوره برای پخت برخوردار باشد، در کوره هایبرن یا حرارت بالا، کلوخه ها و قطعات درشت تر وارد می شوند. قسمت های نرم تر و خاک گچ در کوره لوبرن که حرارت پایین تری دارند پخته می شوند. محصولات هر دو کوره در نهایت با یکدیگر ترکیب می شوند.
– مرحله دانه بندی
در این مرحله سنگ گچ پخته شده در ابتدا توسط آسیاب چکشی پودر و سپس برای دانه بندی سرند خواهد شد. ذراتی که در اینجا روی سرند باقی می انند مجددا به آسیاب بازگردانده می شوند.
– مرحله بسته بندی و بارگیری
در مرحله آخر تولید گچ ساختمانی از سنگ گچ، محصولات در کیسه هایی با وزن های مختلف بسته بندی شده و پس از اینکه بارگیری شدند به بازار عرضه می شوند.
کاربرد سنگ گچ (کاربرد محصول نهایی آن)
سنگ گچ که یکی از پرکاربردترین سنگ ها در دنیا می باشد در موارد زیر کاربرد دارد:
- صنعت کشاورزی: از این محصول در صنعت کشاورزی به عنوان کود استفاده می شود.
- صنعت ساختمانی: در دیوارهای داخل ساختمان، فضای حمام یا جکوزی و … مورد استفاده قرار می گیرد. گچ ساختمانی میتواند از نوع گچ عایق تولید شود که با توجه به انواع مختلف آن دارای کاربردهای متفاوتی است، ازجمله:
• ضد آتش:
یک نمونه گچ عایق به حساب می آید که هدف از تولید آن، مقاومت در برابر حریق می باشد.
• ضد صدا
گچ ضد صدا یک نمونه گچ ساختمانی از نوع عایق به حساب می آید. هدف از تولید آن، مقاومت در برابر صوت می باشد.
• ضد آب
یک نمونه گچ عایق به حساب می آید که مزیت مهم آن دارا بودن قابلیت شستشو است.
• ضد رطوبت
گچ ضد رطوبت یک نمونه گچ ساختمانی و از نوع عایق به شمار می آید که هدف از تولید آن، مقاومت در برابر رطوبت می باشد.
- صنعت پزشکی: موارد مورد مصرف در صنعت پزشکی عبارتند از: قالب دندان، گچ دست یا پا و … .
- جهت مصارف خاص: در صنایع مختلفی مانند صنایع چینی، صنایع سرامیک، کاغذ، صنایع پتروشیمی، صنایع چرم باروری و آماده سازی زمین های کشاورزی و … مورد استفاده قرار می گیرد.
خرید گچ از درب کارخانه
برای خرید گچ سفیدکاری و خرید گچ زیرکار با قیمت عمده از درب کارخانه از محصولات سوپرگچ فولاد نو و آزادگان دیدن فرمایید:
قیمت گچ
برای اطلاع از قیمت روز گچ سفیدکاری به صفحه قیمت گچ مراجعه کنید.
Add a Comment